بررسی انواع سبک معماری

سبک‌ معماری، معماری را از لحاظ استفاده از فرم‌ها، تکنیک‌ها، مواد دوره زمانی، منطقه و سایر مواردتأثیرگذار دسته‌بندی می‌کند. در واقع سبک معماری نوعی جنبش زمانه است. گاه این جنبش ها با هم تداخل زمانی دارند،گاهی همپوشانی زمانی و گاهی کاملا جدا و منحصر به فرد هستند.

از گذشته تا به حال می توان به سبک های معماری اروپایی، معاصر غرب، ایرانی، معماری داخلی، مدرن، اسلامی، پست مدرن و...اشاره نمود که در این بخش قصد داریم به انواع سبک معماری ایرانی اشاره کنیم.

1)سبک معماری پارسی

 نخستین شیوه معماریست که از دوره ی هخامنشیان تا حمله ی اسکندر به ایران، یعنی سده ششم پیش از میلاد تا سده چهارم در برمی گیرد و نام آن از قوم پارس برگرفته شده است.

ویژگی سبک معماری پارسی:

·         ساختمان سازی روی سکو

·         درون گرایی (به ویژه در تخت جمشید و شوش)

·         ارتباط دادن فضاهای فرعی (همچون آشپزخانه) با راههای پنهانی به ساختمان اصلی

·         پی سازی با سنگ لاشه

·         نماسازی بیرونی با سنگ تراش و نماسازی درونی با کاشی لعابدار

·         بهره گیری از پایه ستون و سرستون (آرایش سرستون با جزییات)

از بنا های به جای مانده از سبک پارسی می توانیم به : پاسارگاد، آرمگاه کوروش، کاخ شوش، تخت جمشید و آرامگاه های نقش رستم اشاره نماییم.

2)سبک معماری پارتی

در دوره اشکانی، ساسانی، صدر اسلام و در برخی جاها حتی بعد از اسلام تا سده سوم و چهارم هجری دنبال شده است.

ویژگی سبک معماری پار

·         گوناگونی در طرح ها و بهره گیری از فضاهای مختلف

·         جفت سازی در نیایش گاه ها و کاخ های پذیرایی

·         پادجفت سازی در کاخ های مسکونی و خانه ها

·         درونگرایی با بهره گیری از میانسرا (حیاط)

·         شکوه و عظمت دادن به ساختمان با بلند ساختن آنها

·         بهره گیری از سقف های خمیده و گنبدی

·         پی سازی با سنگ لاشه

·         گوشه سازی چوبی

·         گچ بری با خطوط شکسته و خمیده

·         بهره گیری از کنگره و کوردرها (نمای از پنجره) در نمای ساختمان

از بناهای به جای مانده از سبک پارتی می توانیم به : نیایشگاه آناهیتا در کنگاور، کاخ الحضر، مجموعه نسا، کاخ آشور، کوه خواجه، بازه هور، آتشکده فیروز آباد، تاق کسری، بیشابور، کاخ سروستان،

3)سبک معماری خراسانی

از شش شیوه معماری ایران، دو شیوه پارسی و پارتی پیش از اسلام و چهار شیوه خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی بعد از اسلام هستند. سبک خراسانی، در سده نخست هجری شروع و تا سده چهارم هجری ادامه یافت. آنچه درباره فرهنگ این زمان پیداست، این است که دگرگونی های فرهنگی، بیشتر در خراسان رخ می دهد و از آنجا به شهرهای چون دامغان و یزد و... رسیده است.

ویژگی معماری سبک خراسانی:

·         الگو گرفتن از باورهای اسلامی، بنابراین ساختمانها مردم وارتر شدند.

·         از لحاظ فن ساختمان سازی یا همان نیارش، معماری شیوه خراسانی با شیوه پارتی تفاوتی نکرد.

·         ساخت مایه و یا همان مصالح بوم آورد بوده است، یعنی آن را از خود محل ساخت، بدست می آوردند؛ برای نمونه مسجد جامع فهرج، دیواره های چینه ای از گِل فهرج و ستون ها از خشت است.

·         یکی از نمونه های ساختمان سازی که در شیوه خراسانی پدیدار شد و در معماری ایران همواره جایگاه ارجمندی داشته و دارد، مسجد است.

از بناهای بجای مانده از سبک خراسانی می توانیم به : مسجد مدینه، مسجد جامع فهرج، تاریخانه دامغان، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع نایین، مسجد جامع نیریز اشاره نماییم.

4)سبک معماری رازی

شیوه رازی، چهارمین شیوه معماری ایران است که از زمان آل زیار شروع و در زمان آل بویه، سلجوقی، اتابکان وخوارزمشاهیان ادامه پیدا می کند.

ویژگی معماری سبک رازی:

·         در شیوه رازی ساختمان های با کارکرد های گوناگون پدید آمدند، مانند آرامگاه های برجی.

·         در این شیوه برخی مسجدهای دارای شبستان ستوندار، به چهار ایوانی تبدیل شد. (ایوان یکی از فضاهایی بود که پیش از اسلام در معماری ایران ساخته شده بود و در این دوره مجدد بکار گرفته شد.)

·         ساخت تاق و گنبد بسیار پیشرفت می کند.

·         گونه های نگاره با خطوط شکسته و مستقیم که بیشتر با آجر کار شده است.

·         گونه گچ بری در شیوه رازی با نغزکاری بسیار بکار رفته است.

از بناهای بجای مانده از سبک رازی می توانیم به : مقبره امیر اسماعیل سامانی، گنبد قابوس، برج های خرقان، مسج جامع اصفهان، رباط شرف، مسجد جامع زواره، مسجد جامع اردستان، گنبد سرخه مراغه اشاره نماییم.

5)سبک معماری آذری

سبک آذری دارای دو دوره است، دوره نخست از زمان هولاگو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می شود.

ویژگی معماری سبک آذری:

·         بهره گیری بیشتر از هندسه در طراحی معماری

·         ساختمان هایی با اندازه های بسیار بزرگ ساخته شد که در شیوه پیشین مانند نداشت، همچون گنبد سلطانیه

·         در شیوه رازی، آجرکاری نما همراه با سفت کاری انجام می شد اما در شیوه آذری، نخست ساختمان با خشت یا آجر و سنگ بدون نما سفت کاری، سپس نماسازی به آن افزوده می شده است. (در واقع نماسازd از خود بنا جدا بوده است)

·         کم کم از کاربرد آجر کاسته و جای آن را کاشی (سفال لعابدار) گرفت.

·         بکار گرفتن از کاشی تراش یا مُعرق و کاشی هفت رنگ

از بناهای بجای مانده از سبک آذری می توانیم به : مقبره سلطانیه، مسجد علیشاه تبریز، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع یزد، خانقاه شیخ عبدالصمد نطنز، مسجد گوهر شاد، مسجد غیاثیه خرگرد، مسجد میرچخماق، مسجد بی بی خانم سمرقند، گور امیر سمرقند، مسجد کبود تبریز اشاره نماییم.

6)سبک معماری اصفهانی

شیوه اصفهانی آخرین معماری شیوه معماری ایران است که در نوشته های غربی به شیوه صفوی، افشاری و زند... قاجار نامیده شده است.

ویژگی معماری سبک اصفهانی

·         ساده شدن طرح ها در بیشتر ساختمان ها، فضاها یا چهار پهلو هستند (مریع) یا مستطیل.

·         در شیوه آذری با بکارگیری یک هندسه قوی، طرح های پیچیده ای ساخته شدند اما در شیوه اصفهانی، هندسه ساده و شکل و خط های شکسته بیشتر بکار رفت.

·         پیش آمدگی و پس رفتگی در ساختمان کمتر شده، ولی از این شیوه به بعد ساخت گوشه های پخ در ساختمان رایج تر شد.

·         سادگی طرح در بناها هم آشکار می شود.

·         کیفیت ساختمان سازی اُفت می کند.

از بناهای بجای مانده از سبک اصفهانی می توانیم به : مسجد امام اصفهان، مسجد شیخ لطف الله، مدرسه خان شیراز، مجموعه گنجعلی خان، مسجد حکیم، چهلستون، هشت بهشت، مدرسه چهار باغ اصفهان، مدرسه امام سلطانی، مدرسه آقا برزگ کاشان اشاره نماییم.